Staruszek w służbie czynnej
Kiedy w wiadomościach telewizyjnych widzimy jednostki amerykańskiej marynarki wojennej, większość z nas nie podejrzewa, że właśnie w US Navy pływa
najstarszy pozostający w służbie czynnej okręt wojenny.
Osoby interesujące się historią wojskowości zapewne wiedzą, że pierwszy w historii lotniskowiec o napędzie atomowym, zwodowany w 1961 roku USS Enterprise, wciąż jest wykorzystywany. Jednak to nie do niego, a do... drewnianej trójmasztowej fregaty USS Constitution należy miano najstarszego okrętu wojennego w służbie czynnej.
Państwo bez floty
Gdy zakończyła się amerykańska Wojna o Niepodległość (1775-1783) nowo powstałe państwo było tak ubogie, że sprzedało swój ostatni okręt wojenny, fregatę USS Alliance. W tym samym 1785 roku berberyjscy piraci z Algieru zajęli na Morzu Śródziemnym dwa statki należące do amerykańskich kupców.
Wtedy to Thomas Jefferson, przedstawiciel USA we Francji, wezwał Kongres do powołania marynarki wojennej. Jednak przez wiele lat jego apele pozostawały bez echa. Wcześniej amerykańscy kupcy nie musieli obawiać się piratów, gdyż byli obywatelami Wielkiej Brytanii i chroniła ich potężna flota.
Sytuacja jednak uległa radykalnej zmianie po uzyskaniu niepodległości.
Nie tylko piraci, ale wiele państw zauważyło, że można bezkarnie atakować i przejmować amerykańskie jednostki handlowe. Gdy we Francji wybuchła rewolucja, nowy rząd zezwolił swojej flocie na zajmowanie jednostek handlowych USA podejrzewanych o prowadzenie interesów z Wielką Brytanią.
To samo robiła flota brytyjska wobec statków podejrzewanych o handlowanie z Francją.
Mimo to politycy z USA niechętnie myśleli o powołaniu własnej marynarki wojennej. Kraj był biedny, posiadanie floty postrzegano jako przejaw imperializmu, nie chciano też drażnić europejskich potęg.
Dopiero gdy w 1793 roku piraci ponownie uderzyli przejmując 11 statków, Kongres i Izba Reprezentantów postanowiły działać.
Pechowe początki
W 1794 roku uchwalono Naval Act, który przewidywał budowę sześciu fregat. Zgodnie z sugestią konstruktora Joshui Humphreysa miały być one większe od francuskich i brytyjskich fregat, by móc nawiązać z nimi walkę, jednocześnie zaś miały być na tyle małe i zwrotne, by uciec przed okrętami liniowymi.
Naval Act przewidywał jednocześnie, że jeśli pomiędzy USA a Algierem zostanie podpisany traktat pokojowy, budowa okrętów zostanie przerwana.
Stępkę pod kilem USS Constitution położono 1 listopada 1794 roku, a imię dla okrętu wybrał sam prezydent George Washington.
W maju 1796, po zawarciu pokoju z Algierem, prace nad fregatami zostały przerwane.
Dopiero po gorących sporach i debatach prezydent wyraził zgodę na dokończenie trzech najbardziej zaawansowanych jednostek - Constitution, United States i Constellation.
Budowę zakończono i 20 września 1797 roku na nabrzeżu portu w Bostonie zgromadzili się dostojni goście, wśród nich prezydent John Adams, by być świadkami zwodowania okrętu. USS Constitution ruszył po pochylni by... zatrzymać się po przebyciu nieco ponad 8 metrów.
Okazało się, że okręt jest zbyt ciężki. Dwa dni później kolejna próba wodowania również zakończyła się niepowodzeniem - jednostka przesunęła się o kolejne 9 metrów. Ostatecznie okręt udało się zwodować 21 października 1797 roku.
Pierwsze zadanie bojowe jednostka otrzymała już w maju 1798 roku, gdy jeszcze nie była w pełni gotowa. Wzięła wówczas udział w quasi-wojnie przeciwko Republice Francuskiej.
Ta niewypowiedziana wojna toczyła się w latach 1798-1800 głównie na morzu.
Quasi-wojna
Królestwo Francji było najważniejszym sojusznikiem Stanów Zjednoczonych podczas Wojny o Niepodległość. Jednak po wybuchu Rewolucji Francuskiej sytuacja uległa zmianie. Stany Zjednoczone, chcąc poprawić stosunki z Wielką Brytanią, podpisały z nią Traktat Jaya, który regulował część dawnych sporów.
Jego podpisanie, a szczególnie przyznana Wielkiej Brytanii klauzula największego uprzywilejowania w handlu z USA wywołała wściekłość w Paryżu. Dodatkową przyczyną pogorszenia się stosunków amerykańsko-francuskich była odmowa spłacania przez Waszyngton długów zaciągniętych we Francji. Jako pretekstu Amerykanie użyli argumentu, iż długi zaciągano wobec Królestwa nie Republiki.
Francja odmówiła przyjęcia nowego amerykańskiego ambasadora, zerwała negocjacje i wydała swojej flocie polecenie zajmowania amerykańskich statków handlowych. Wszystkie te wydarzenia miały miejsce jeszcze zanim USA zbudowało własne fregaty, zatem francuskie jednostki mogły praktycznie bez przeszkód - bo zbytnią przeszkodą nie były dla nich amerykańskie kutry celne - pływać wzdłuż atlantyckiego wybrzeża Stanów Zjednoczonych.
Amerykanie ponosili ciężkie straty. W czerwcu 1797 roku do Kongresu trafił raport mówiący, że w ciągu poprzednich 11 miesięcy Francuzi zajęli 316 amerykańskich jednostek handlowych.
Nie może zatem dziwić, że nowo wybudowana flota posłużyła w pierwszej kolejności do ochrony kupców przed flotą francuską.
USS Constitution prześladował jednak pech. Okręt patrolował obszar pomiędzy Chesapeake Bay a Savannah, gdy zauważono obcą jednostkę.
Był to Niger, płynący z Jamajki do Filadelfii. Jego francuska załoga twierdziła, że służy pod rozkazami Wielkiej Brytanii. Kapitan Constitution nie dał tym słowom wiary. Francuzów uwięziono, a Niger obsadzono własną zapasową załogą i wysłano do Norfolk.
Po jakimś czasie okazało się, że załoga Nigra nie kłamała. Została więc zwolniona wraz ze statkiem, a USA musiały zapłacić Wielkiej Brytanii odszkodowanie.
Pół roku później, USS Constitution płynąc na patrol w kierunku Indii Zachodnich przechwycił u wybrzeży Dominikany angielski statek handlowy Spencer. Na jego pokładzie znajdowała się francuska załoga zapasowa z fregaty L’Insurgente, która kilka dni wcześniej zajęła Spencera. Jednostka była zatem statkiem francuskim z francuską załogą.
Dowódca Constitution, kapitan Nichols, mając w pamięci wpadkę z Nigrem wolał nie ryzykować i zwolnił Spencera wraz z załogą.
Przez kilka miesięcy marynarzom USS Constitution doskwierała nuda, aż spotkano fregatę HMS Santa Margarita. Jej dowódca był znajomym kapitana Nicholsa. Panowie założyli się, który okręt jest szybszy. Po 11-godzinnym wyścigu Santa Margarita opuściła żagle uznając swoją porażkę, a Nichols wygrał skrzynkę wina. Pod koniec patrolu okręt zdążył jeszcze uwolnić amerykański slup Neutrality, a kilka dni później przejąć francuski statek Carteret i powrócił do portu w Bostonie.
Po kilkumiesięcznej przerwie USS Constitution wyszedł, pod kapitanem Silasem Talbotem, w morze w kierunku Indii Zachodnich z zadaniem zakłócania francuskiego handlu. Jednostka była w latach 1799-1801 okrętem flagowym amerykańskiej eskadry operującej w tamtym regionie. Jednak, jako że Francja znacząco zmniejszyła tam swoją obecność, a w 1800 roku USA i Francja zawarły porozumienie, które zakończyło quasi wojnę, okręt nie miał wiele do roboty.
Na Morzu Śródziemnym
Ledwo Stany Zjednoczone poradziły sobie z jednym problemem, a już pojawił się nowy. Przez ostatnie lata kraj płacił berberyjskim piratom okup, w zamian za to, by nie atakowali amerykańskich jednostek handlowych.
Jednak w 1801 roku Yusuf Karamanli, pasza Trypolisu, niezadowolony z faktu, iż otrzymuje mniejszy okup niż Algier, zażądał od USA 225 000 dolarów.
Prezydent Jefferson, wierząc, że amerykańska flota jest już w stanie bronić jednostek na Morzu Śródziemnym, odmówił, co stało się powodem wybuchu wojny. USS Constitution został wysłany do Europy w 1803 roku jako okręt flagowy trzeciej z amerykańskich eskadr z zadaniem ochrony statków handlowych i wymuszenia na piratach zawarcia pokoju.
Pierwszym zadaniem było podpisanie traktatu z sułtanem Maroka Mulajem Sulajmanem, który przetrzymywał dwa amerykańskie statki domagając się zwrotu dwóch jednostek zajętych przez Amerykanów. Gdy cztery okręty wojenne wpłynęły do portu w Tangerze sułtan podpisał traktat i zgodził się na wymianę jednostek.
Niedługo później USS Constitution wziął udział w bitwie w porcie w Trypolisie. Tam został uszkodzony i gdy płynął na Maltę, by przejść remont, przejął dwa greckie statki z dostawami zboża dla oblężonego miasta. Blisko Malty doszło do zderzenia z inną amerykańską jednostką, co poważnie uszkodziło Constitution. Po remoncie okręt zdążył wziąć jeszcze udział w blokadzie Trypolisu, a później, gdy marines zdobyli miasto, na jego pokładzie podpisano traktat kończący wojnę z piratami.
Przez dwa kolejne lata amerykańskie jednostki były stopniowo odsyłane do domu. Constitution wraz z kilkoma innymi okrętami zajmował się rutynowymi patrolami i obserwacją działań francuskiej floty w czasie wojen prowadzonych przez Napoleona.
W końcu w 1807 roku wrócił do USA, gdzie przeszedł remont i przez kolejne lata zajmował się rutynowymi patrolami i szkoleniami marynarzy.
Dni chwały
W czerwcu 1812 roku pomiędzy USA a Wielką Brytanią wybuchła wojna. Miesiąc później USS Constitution wyszedł w morze z rozkazem dołączenia do jednej z amerykańskich eskadr składających się z pięciu jednostek.
Niewiele brakowało, a byłby to koniec okrętu. Po kilkudniowym rejsie zauważono pięć okrętów i fregata zaczęła się do nich zbliżać. Następnego ranka okazało się jednak, że jest to brytyjska eskadra.
Wrodzy marynarze zauważyli USS Constitution i rozpoczął się trwający 57 godzin niezwykły pościg.
Wiatr był niezwykle słaby, więc kapitan USS Constitution nakazał zmoczenie żagli, by wykorzystać nawet najlżejszy podmuch. Wypompowano też 9 ton wody pitnej, co pozwoliło na obniżenie wagi okrętu. Ponadto część załogi wsiadła do łodzi wiosłowych, wiozących niewielkie kotwice. Po oddaleniui się od okrętu kotwice wrzucano do wody, zaczepiały one o dno i za pomocą kabestanu (kołowrotu) przesuwano okręt w kierunku kotwic.
Taktyka okazała się skuteczna. Amerykańska jednostka na tyle oddaliła się od Brytyjczyków, że ci zrezygnowali z pościgu.
Po uzupełnieniu zapasów jednostka ponownie wyszła w morze i w sierpniu po 3-dniowym pościgu dogoniła fregatę HMS Gurriere, która wcześniej wchodziła w skład eskadry ścigającej amerykański okręt.
Po ciężkiej wymianie ognia brytyjska jednostka straciła 30% załogi i się poddała. Marynarzy zabrano na pokład USS Constitution, a HMS Gurriere spalono, gdyż okręt był zbyt uszkodzony, by odprowadzić go do brzegu.
Constitution wrócił z jeńcami do Bostonu, gdzie już wiedziano o zwycięskiej bitwie i witano jej marynarzy jak bohaterów. Okręt zyskał też przydomek „Old Ironsides“, gdyż, ku zdumieniu jego własnej załogi, brytyjskie działa nie wyrządziły mu poważniejszych szkód.
Nim skończył się rok Constitution zanotowała jeszcze jedno znaczące zwycięstwo. Łupem Amerykanów padła fregata HMS Java.
Po tym wydarzeniu brytyjska Admiralicja, która straciła w tej wojnie już trzy okręty wojenne, zakazała swoim fregatom samotnej walki z większymi jednostkami US Navy. W wymianę ognia mogły wdawać się tylko jednostki liniowe lub całe eskadry.
Okręt spędził w porcie niemal cały rok 1813 i na początku kolejnego roku został wysłany do Indii Zachodnich, gdzie przed końcem marca przechwycił 5 brytyjskich jednostek handlowych oraz HMS Picou. Ścigał też dwa inne brytyjskie okręty, które jednak wykonały rozkaz Admiralicji i nie wdały się w walkę.
Podczas jednego z rejsów odkryto poważne uszkodzenie głównego masztu i zdecydowano o powrocie do Bostonu. Po drodze USS Constitution napotkał dwa wrogie okręty, w tym ciężką fregatę HMS Junon. Brytyjczycy podjęli pościg. I znowu, jak przed dwoma laty, Amerykanie postanowili pozbyć się zapasów. Wypompowali słodką wodę, wyrzucili żywność, a końcu za burtę poszybował najcenniejszy dla marynarzy ładunek - zapas alkoholu. Dzięki temu bolesnemu dla załogi poświęceniu udało się uciec flocie Jego Królewskiej Mości.
USS Constitution dotarł do Bostonu, a wkrótce potem port został zablokowany przez brytyjskie okręty. Admiralicja, zaniepokojona stratami wśród okrętów handlowych, rozkazała jednemu ze swoich wyróżniających się oficerów, George’owi Collierowi objęcie dowództwa na okręcie liniowym HMS Leander, zebranie eskadry i wyprawę do Ameryki w celu zwalczania amerykańskich fregat.
Tymczasem Constitution zdołała wymknąć się z Bostonu i pożeglowała w kierunku Bermudów. Tam w ciągu kilku miesięcy przejął dwa statki handlowe.
W lutym 1815 roku jednostka zauważyła brytyjskie okręty HMS Cyane i HMS Levant. Amerykanie zostali zaatakowani, jednak dzięki zręcznym manewrom i skutecznej wymianie ognia, zmusili Levant do wycofania się w celu dokonania napraw. Ogień z USS Constitution szybko nakłonił załogę Cyane do poddania okrętu. Wkrótce potem do walki powrócił Levant, ale gdy Brytyjczycy zauważyli, że Cyane się poddał, próbowali uciec. Okręt został jednak dogoniony przez amerykańską jednostkę i zmuszony do opuszczenia żagli.
Dowódca amerykańskiego okrętu, Charles Stewart, nakazał dokonanie napraw wszystkich jednostek, jednak następnego dnia zauważono zbliżającą się eskadrę Colliera, nakazał więc ucieczkę. Cyane dotarł do brzegów USA, Levant został odzyskany przez Brytyjczyków, a USS Constitution uciekł w kierunku Brazylii. Po drodze zajął statek Susanna, a od jego załogi dowiedział się, że HMS Inconstant wiezie ładunek złota do Wielkiej Brytanii. Stewart postanowił zapolować na Brytyjczyków, jednak w jednym z portów do którego zawinął po prowiant usłyszał pogłoskę, że kończący wojnę Traktat gandawski - o którego podpisaniu kapitan wiedział od kilku miesięcy - został ratyfikowany, co oznaczało koniec wojny między USA a Wielką Brytanią.
Stewart wydał zatem rozkaz powrotu do kraju.
Mimo iż USS Constitution zwyciężył we wszystkich bitwach morskich, to wpływ okrętu, jak i całej amerykańskiej floty na przebieg wojny z Wielką Brytanią był minimalny. US Navy liczyła w tym czasie zaledwie 22 jednostek, a u amerykańskich wybrzeży operowało 80 brytyjskich okrętów. Utrata kilku z nich była dla floty Jego Królewskiej Mości niezauważalna.
Jednak sukcesy odnoszone przez USS Constitution miały wpływ nie tylko militarny. Sława okrętu i wyczyny jego marynarzy znakomicie podnosiły morale społeczeństwa i żołnierzy toczących z Brytyjczykami ciężkie boje na lądzie.
Żródło: Mariusz Błoński, Kopalnia Wiedzy.pl