lastinn - Napędzamy rozgrywkę! Alternatywne zasady

Ogólnie polecam stronkę historycy.org

https://commons.wikimedia.org/wiki/F...01Sept2014.jpg
--
Kiścień (Gradowski, Żygulski 1998) – Broń złożona z bijaka zawieszonego (przy pomocy rzemienia, sznura bądź łańcucha) na trzonku, bądź bezpośrednio na ręku (Kirpičnikov 1971) (tabl. I1). Kiścienie przybyły na Ruś niemalże równocześnie z buławami, czyli w X-XI w., z rejonów koczowniczego Wschodu (Arcichovskij 1986); najstarsze w ogóle znaleziska tej broni pochodzą z terenów nad Wołgą i Donem i datowane są na IV-Ixw. (Kirpičnikov 1971). Pochodzenie i rozprzestrzenianie się tak specyficznej formy broni, jaką był kiścień, wskazuje na jego związek głównie z walką konną (Kirpičnikov 1971); była to broń relatywnie lekka (średnia waga bijaka nie przekracza 200-250g.), łatwa w użyciu, pozwalająca na szybkie i niespodziewane uderzenia w dowolną stronę - dobra do walki bezpośredniej, nagłych, gwałtownych starć, gdy liczyły się nie tyle umiejętności szermiercze, co siła i szybkość ciosów (Arcichovskij 1986). Specyfika operowania kiścieniem (szerokie wymachy i duże łuki zataczane przez lecący bijak) raczej wyklucza walkę tą bronią w zwartym szyku, co dodatkowo potwierdza tezę o prymarnej funkcji kiścienia jako broni kawaleryjskiej. Nie można tu jednak odmówić racji bytu postulatom o istnieniu kiścieni pozbawionych trzonka, zawieszanych rzemieniem na przegubie dłoni, które mogłyby wtedy spełniać rolę broni sekretnej, schowanej np. w rękawie tuniki (Kirpičnikov 1971). Tu z kolei argumentem przemawiającym za uznanie kiścienia za broń raczej plebejską może być fakt znalezienia znacznej ilości bijaków właśnie na terenie dawnych miast i centrów gospodarczych (Kryganov 1987). Nie można jednak zgodzić się z tezą A.W. Kryganowa, jakoby kiścień nie mógł być w boju skuteczną bronią przeciw opancerzonemu przeciwnikowi (Kirpičnikov 1971). Bijak o wadze 250 gramów (ciężar porównywalny z głowicą buławy), zawieszony na trzydziestocentymetrowym rzemieniu i takiej samej długości trzonku, mógł być bronią naprawdę straszliwą. Pod względem skuteczności porównywać go można co najmniej z buławą, której przydatności w boju nikt nie kwestionuje. Nie można zaprzeczyć, że buława zdecydowanie przewyższa kiścień pod względem zdolności przebiajnia pancerza. Kiścień jednakże z pewnością umożliwia (dzięki zawieszeniu bijaka na długim i giętkim rzemieniu bądź łańcuchu) dosięgnięcia przeciwnika w słabiej bądź wcale niechronione miejsca (np. schowaną za tarczą lewą dłoń bądź nogi). We wczesnym średniowieczu kiścień był praktycznie nieznany poza terenami Rusi Kijowskiej i ziemiami jej najbliższych sąsiadów, dlatego też można nazywać go wręcz „bronią narodową” Rusinów (Michałek 2001). Kiścienie średniowieczne, z bijakami czy to wykonanymi z rogu, czy wykutymi z żelaza, odlanymi z brązu, zdobionymi srebrem i złotem (Kirpičnikov 1971), zaczernianymi, upiększanymi wszelkimi ornamentami, znakami rodowymi i rodzinnymi (tabl. I3-2), były właśnie cenioną bronią wojowników (Arcichovskij 1986), a nie – jak dają do zrozumienia niektórzy naukowcy - mieszczan czy rozbójników (Kirpičnikov 1971).

Bijak – ciężarek służący do zadawania ciosów przeciwnikowi, zawieszany (przy pomocy rzemienia, łańcucha etc.) na trzonku kiścienia (tabl. I2). Bijaki wykonywano z najróżniejszych materiałów; już w drugiej połowie X w. upowszechniły się kiścienie z bijakami kościanymi (typ I). Wykonywano je z rogu łosia, przez środek zaś przewiercony był otwór , w którym znajdował się żelazny trzpień z uchem na jednym końcu; najpóźniejsze w ten sposób wykonane egzemplarze bijaków datowane są na XIIIw.
Drugą grupą – istniejącą równocześnie z bijakami kościanymi - są kiścienie o bijakach żelaznych lub brązowych, gładkich lub z wypukłościami (Kirpičnikov 1971) (typy II oraz IIA). W tym typie spotyka się bijaki bardzo dekoracyjne, których zdobienia bardzo umiejętnie udają granulację (technika jubilerska polegająca na przylutowywaniu malutkich kulek metalu do gotowego wyrobu, co prowadziło do powstawania bardzo dekoracyjnych, filigranowych wręcz form).
Rozwój artystycznie zdobionych bijaków doprowadził do powstania form o kształcie spłaszczonej gruszki (typ III). Pusty w środku korpus tych bijaków odlewano z brązu, wypełniano ołowiem i ozdabiano ornamentem zaczernianym (Kirpičnikov 1971). Na serii takich kiścieni, odlanych w latach 1200-1240 r. (prawdopodobnie w Kijowie) przedstawiony jest kwitnący krzyż i drzewo życia (typ III, pośrodku). Znane są też motywy ptaków, lwów i znaków Rurykowiczów (Arcichovskij 1986).
Na Rusi południowej wytwarzano w XII - XIIIw. bijaki żelazne i brązowe o kształcie sześcianu ze ściętymi rogami i przylutowanymi na ich miejsce półkulami (Kirpičnikov 1971), a także egzemplarze podobne do głowic buław - z wieloma kolcami różnej wielkości (typy IV i V). Formami przechodnimi, bliższymi już wieku XIV, są żelazne i brązowe bijaki o formie dwóch złączonych stożków z prostokątnym uchem (typ VI) (Arcichovskij 1986).
Dość częste są znaleziska bijaków do kiścienia nie tylko posiadających okrągłe bądź prostokątne ucho do zawieszania na rzemieniu, ale też takich, w których rzemień po prostu przewlekano przez otwór wywiercony wzdłuż osi bijaka (Kirpičnikov 1971). Bijaki tego typu są bardzo różnorodne tak pod względem formy, jak i materiału, z którego zostały wykonane – używano w tym celu żelaza, brązu, ołowiu, kości, kamienia (tabl. I3-1, 1-6, 10-15), a nawet marmuru. Należałoby jednak zaznaczyć, że nie wszystkie znaleziska tego typu muszą być bijakami, jako że część z nich znajdowano w grobach kobiet lub dzieci; to samo tyczy się „bijaków” ołowianych – niektóre są zbyt małe i nie noszą śladów typowych przy uderzeniach odkształceń. Wątpliwości nie pozostawiają jedynie groby wojowników – znalezione w nich egzemplarze mówią same za siebie, np. bijak z czterema kolcami z Wierchniewo Sałtowa (tabl. I3-1 nr 12).
Nic pewnego nie wiadomo też na temat ilości bijaków zawieszanych przy jednym trzonku. Ciekawa sytuacja wystąpiła w grobie nr 89 z Suchoj Gomolszy, gdzie razem z pięknym brązowym bijakiem (tabl. I3-1 nr 15) znaleziono wykonaną również z brązu zdobioną kulę (tabl. I3 nr 3), którą w zasadzie można uznać za drugi bijak. Nie można wykluczyć oczywiście możliwości podwieszenia dwóch różnych bijaków do jednego kiścienia, lecz w takich sytuacjach były one zazwyczaj jednakowe (Komar, Suchobokov 2003).
Przy egzemplarzach cięższych, gdy waga bijaka oscylowała w granicach 200-250 g., jeden zapewne wystarczał aż nadto; całkiem możliwe jednak, że w przypadku bijaków lżejszych zawieszano ich przy jednym trzonku po kilka sztuk (dwa lub nawet więcej) (Gradowski, Żygulski 1998).
Trzewik – żelazne okucie z uchem mocowane na końcu trzonka, służące do podwiązania rzemienia czy sznura bądź przyczepienia łańcucha; jedyny zachowany trzewik z terenów Rusi znaleziono w czasie wykopalisk na grodziszczu Donieckoje (obecnie znajduje się on w zbiorach muzeum uniwersytetu w Charkowie, nr katalogowy 81/55) (Kirpičnikov 1971).
Trzonek (Gradowski, Żygulski 1998) - drewniana część kiścienia, na szczycie której osadzano trzewik z doczepionym łańcuchem, bądź do której bezpośrednio wiązano rzemień czy sznur pleciony (Kirpičnikov 1971) z zawieszonymi bijakami. Długość trzonka kiścienia mogła być bardzo zróżnicowana, lecz wątpliwe jest (ze względów czysto praktycznych), by używano egzemplarzy dłuższych niż 100cm. (Gradowski, Żygulski 1998). Najdogodniejszym rozmiarem zdaje się być długość nieco większa od przedramienia (Kirpičnikov 1971), czyli ok. 30-40cm. Żaden z trzonków kiścieni nie dotrwał do naszych czasów (Kirpičnikov 1971), choć na tej podstawie ich istnienia wykluczyć nie można. Jest jednak całkiem prawdopodobne, że niektóre egzemplarze tej broni nie posiadały trzonka w ogóle, zaś używano ich, zawijając rzemień z bijakiem wokół przegubu ręki (Kirpičnikov 1971).
Uchwyt (Gradowski, Żygulski 1998) – część trzonka, zazwyczaj dla lepszego chwytu owinięta np. rzemieniem bądź w inny sposób wydzielona, służąca do trzymania broni.