Arango

W temacie tym chciałbym zebrać wiadomości, jakich nie znajdzie się na stronach podreczników czy poważnych opracowań. Rzeczy drobne, powiedzenia, przydomki, czy anegdoty charakteryzujące wiek XVI i XVII. Szczegóły, które wplecione w historię opowiadaną przez Starostę Gry podczas sesji ubarwią ją, sprawią iż bardziej poczujemy klimat tamtych czasów.
Zapraszam wszystkich, którzy pamiętają, lub przeczytali coś interesującego o wypowiedz w temacie.

Oto garść zebranych przeze mnie :

Jana Karola Chodkiewicza najpierw hetmana polnego, potem wielkiego litewskiego, żołnierze z racji surowości i cholerycznego charakteru nazywali "Belzebubem".

Moskwicini (nawet bojarzy) nie gardzili tzw "kułaczym bojem" czyli po prostu wzajemnym okładeniem się po pysku. Przestrzegano jednak kilku zasad :
Bić można było otwartą dłonią.
Na dłoń musiał być zsunięty rękaw odzienia.
Kto je złamał uważany był za prostaka i jechano mu "po maty".

Podczas działań wojennych czasem przeprawiać się trzeba było w bród, lub płynąć "za ogonami" wierzchowców. Pistolety, by po wyjściu z wody nadawały się do użytku chowano tedy za...kołnierz.

Przyjęcia i biesiady szlachta lubiła pasjami. Co jednak zrobić, gdy gość upierał się że musi już jechać, a gospodarz jeszcze nie nacieszył się obecnością lubego sąsiada ?
Ano wprowadzało się pojazd jakim przyjechał do stodółki, tam pachołkowie odmontowywali koła i już... Gość chciał czy nie chciał, musiał zostać.

Prawdziwe imię Skrzetuskiego brzmiało Mikołaj, nie Jan. W dodatku nie on, a niejaki Krzysztof Stapkowski (rotmistrz chorągwi "tatarskiej" Jaremy) jako pierwszy przedarł się z oblężonego Zbaraża z listami do króla.

Dymitra Wiśniowieckiego, dziada Jeremiego wielce poważali Kozacy. Był w końcu jednym z założycieli Siczy Zaporoskiej i żył z nimi za pan brat. Schwytany podczas rajdu na ziemie sułtańskie został okrutnie zamęczony w Stambule. Wiele lat na Dzikich Polach śpiewano dumki o "dobrym kniaziu".

Rotmistrz choragwi "wysokiego znaku" ruszał do boju dzierżąc buzdygan w ręce, na której rękaw podwinięty miał do ramienia.

Lekarstwem na febrę trapiącą Kozaków mieszkających na wyspach i ostrowach był proch strzelniczy zmieszany z wódką. Okazuje się że mialo to swoje uzasadnienie. Otóż saletra w nim zawarta działała "zbijająco " na gorączkę. Dlaczego mieszano z wódką ? Hmmm to pozostawmy bez komentarza.

Turcy mieli trzy święte choragwie. Do każdej w nich wszyto części z oryginalnej chorągwi Proroka. Jedną wręczano dowódcy kampanii, dwie inne zawsze wożono za sułtanem.

Jeremi Wiśniowiecki zasłynął podczas kampanii roku 1633 talentem militarnym i odwagą. Moskwicini jednak od tej pory przezywali go "Podpalaczem".

Kanclerz Ossoliński skądinąd świetny dyplomata i polityk, gdy podczas sejmu niejaki Baranowski wypowiadał sie przeciwko niemu, podszedł do posła i tak sie ozwał :
- Pamietaj baranie, że ja się jeszcze dobiorę do twego kożucha.
Mazurzy się wsciekli (bo z Mazur właśnie pochodził ów Baranowski) i odtąd kanclerz wielki koronny nie cieszył się wśród nich popularnością delikatnie mówiąc.

Litwini lubili genealogie swoich rodów wywodzić aż od czasów rzymskich. Koroniarze układali o tych parantelach złosliwe wierszyki. Między innymi taki :
"Na początku Jarogiło zrodził Darogaiłę, Darogaiło Dowmonta, Dowmont Jamonta, Jamont Skirmonta... Hrak Haka, Hak Saka, Sak Alsaka, Alsak Raczka, Raczek wyłgał Robaka, Robak Muchę, Mucha Komara, Komar Kiełbasę..." itd

W I połowie XVII wieku w Wilnie było 37 świątyn. Prawosławni mieli cerkiew św Ducha, kalwini i luterani po jednym zborze, Żydzi synagogę i Tatarzy meczet. Pozostałe 32 to kościoły katolickie.

Tatarzy kąpali się tylko trzy razy w życiu i to w okresie dziecięctwa. Pózniej ich ablucje ograniczały sie do naturalnego prysznicu (deszcz) i kąpieli podczas forsowania rzek. Zagony tatarskie chyba było łatwiej wywęszyć niż wypatrzyć.

Pióra przy kołpaku umocowane w zalezności od pozycji i majątku mniej lub bardziej cennym, szlachetnym kamieniem nazywano trzęsieniem.

W wojsku polskim w odróżnienie od karnych armii zachodnich nie wydalano z obozu prostytutek. Częściej gdy wydawano rozkaz opróżnienia z nich obozu ścinano je lub topiono. Tak postępowali między innymi hetmani Chodkiewicz i Żółkiewski.

Kopie husarskie (długość około 5,5metra) były dla zmniejszenia ciężaru drążone w środku, oblewane smołą i okręcano surowym rzemieniem. Zazwyczaj husarz wiózł ich w taborze kilka, pękały bowiem zazwyczaj podczas pierwszej szarży.

Zapraszam serdecznie do wypowiadania się w dyskusji...

 

Milly

Jestem w trakcie lektury książeczki "Staropolskie obyczaje w XVI-XVII w" (dzięki Adr ), więc mogę się pochwalić znajomością kilku smaczków

W XVI i XVII wieku szlachcie bliżej było do chłopów, niźli do mieszczan, a to ze względu na wiejski tryb życia, mimo zdawać by się mogło ogromnej przepaści między nimi. Mieszczan, szczególnie kupców, nie lubiono bardzo, z resztą z wzajemnością. Walkę z nimi zaś prowadzono głównie... piórem! Powstawały na pęczki żarty, obraźliwe wierszyki, zagadki z odpowiedziami, całe fragmenty traktatów etc.

"Kupiec mitręgą żywiąc, zapominać musi o prawdzie i wierze. [...] Sposób onych rzemiosł taki jest, iż one sprośne a smrodliwe są."

"Wierz mi, iż to nie głupiec,
Co go to zowią pan kupiec;
Przyczyni ten sobie wagi
I łokciem rozciąga szragi."


Nie zawsze konkury i prośba szlachcica o rękę odpowiedniej panny były tak proste i bezproblemowe, jak to było pokazane w "Ogniem i mieczem" Kojarzeniem odpowiednich par zajmowali się profesjonalni, lub nieco mniej profesjonalni swatowie - rodzina, sąsiedzi, przyjaciele. Problem pojawiał się wówczas, gdy w tym samym czasie pojawiało się kilku swatów, prezentujących wdzięki kilku kandydatek dla jednego mężczyzny. Swoje wspomnienia w tym względzie spisał Pasek:

"Chciał mię tedy wojewoda żenić z Radoszowską, a Śladkowski zaś, chorąży natenczas rawski, potem kasztelan sochaczowski, gwałtem mię ciągnął do panny Śladkowskiej, dziedziczki i jedynaczki, która miała wieś Bożą Wolą nazywaną w ziemi sochaczowskiej, bez najmniejszego długu, za którą wieś dał był ojciec jej 70 000 [...] Obadwa tedy psowali mi do owych konkurencyj fantazyją. Śladkowski na tamtę powiedał, że matkę miała swawolną występnicę, żeby i sama taka consequenter nie była; wojewoda zaś na Śladkowską powiedał in haec verba: Cóż to, choć ma siedemdziesiąt tysięcy, kiedy sama panna ma niektóre vitia, et praecipue zła jako jaszczurka i bez mała nie podpija, [...] Już tedy mię obadwa z oka nie spuścili; jak mię tedy zachwycili, musiałem i po trzech, i czterech niedziel mieszkać u nich, jak mię który zachwycił."

Finał tej sprawy był taki, że wielce zmęczony pan Pasek takimi konkurami, udał się z kolei z jeszcze innym swatem do pewnej wdówki. Okazało się, że i ona była bardzo zdeterminowana - jeszcze tego samego dnia oboje byli "po słowie"

 

Adr

Arango wpadł na arcyciekawy koncept inicjując ten temat. Nie pozostaje mi nic jak przyklasnąć i własny wpis poczynić.

Mam tylko pytania: Arango z jakiej literatury korzystałeś? Skąd są zaczerpnięte podane wyżej informacje?

Milly (niezwykle Miła to wiadomość, że gracze są dociekliwi i dokształcają się) wywołała temat uczuciowości. Ale o tym napiszę szerzej innym razem. Z tego, co pamiętam to w liceum omawiając "Pamiętniki" Paska, korzystaliśmy właśnie z tego fragmentu, który przytoczyłaś.







Panowie Bracia często po karczmach włóczą się, piją na umór. Natenczas potrzeba śpiewu odzywa się w człowieku. A jak wszem wiadomo śpiewać każdy może. Ale co śpiewać kiedy czasem fantazji zabraknie. Oto kilka przykładów śpiewek pijackich.



Jest jeszcze zaiste piękna pieśń o tym jak biblijny Noe się upił. Ale przytoczę ją następnym razem, bo już widocznie na pomięci słabuje.

Jeśli doczytacie do końca to dowiecie się "Czemu od wielkiego chichotania boli wnętrze". Zachowuje pisownię oryginalną:

Oto uczone wyjaśnienia Andrzeja Glabera z Kobylina czyli fragmenty wyjęte z książeczki "Gadki o składności członków człowieczych"

Czemu głowa człowiecza jest okrągła? Odpowiedź: Bowiem okrągła figura jest najgodniejsza ku przyjęciu w się wiele rzeczy, ale głowa wiele w sobie zamyka, jako smysły wnętrzne i zewnętrzne, takież i sprawy ich, przeto słusza, aby była okrągła.

Czemu głowa jest twardsza niż insze członki? Odpowiedź: Bowiem ona w sobie zamyka rzecz barzo miękką a wilgotną, która jest mózg, dla którego obrony potrzeba mocnej twardości.

Czemu głowa człowiecza nie prawie okrągła, ale trochę podługowata? Odpowiedź: Aby w niej tym snadniej mogły być rozdzielone trzy komórki potrzebne: pirwsza fantazyjej albo obaczenia, a ta jest w czele, wtóra rozumu, a ta jest we śrzodku, trzecia pamięć, a ta jest w tyle.

Czemu człowiek nieco wymyślając podnosi głowę i oczy w górę? Odpowiedź: Bowiem komórka mózgu wymyślająca jest w przodku głowy, przeto gdy głowa bywa w górę podniesiona, tedy się ona komórka odtwarza, a tak rychlejsze może być wymyślenie.

Czemu myślący o rzeczach przeszłych głowę na dół schylają? Odpowiedź: Bowiem pamięć jest w tyle głowy, gdzie są zachowane wszytkie przeszłe rzeczy, tak, że gdy głowa bywa ku ziemi schylona, tedy się komórka pamięci odtwarza, a wiatrowie duszni tam wchodząc pamięć poruszają.

Czemu głowa nie jest tak mięsista jako insze członki? Odpowiedź: Aby tak inszym członkom nie ciążała na wirzchu będąc, przeto u kogo jest wielka a mięsista głowa, znamionuje człowieka leniwego a złej kompleksyjej ku rozumowi.

Czemu głowa często bala? Odpowiedź: Bowiem głowa ma się w ciele jakoby komin w domu, gdyż w nię ze wszystkiego ciała, zwłaszcza z żołądka, dymy wstępują, które gdy będą grube, obrażąją mózg. Bowiem dwie wielkie żyle od mózgu pochodzą aże do czeluści żołądkowych, a tak, gdy żołądek bywa przepełnion, tedy żyły one zatkają sie złą wilgotnością, która do mózgu wstępując obraża. I przydawa sie też bolenie głowy z picia mocnego, którego dym mocny mózg zaraża, takież z obciążenia potraw ostrych, jako jest czosnek, cebula etc., albo też z zastanowienia wiele flegmy w żołądku, z którego febra ustawiczna przychadza i bolebie głowy.

Czemu niewiasty częściej głowa bala niż otroki? Odpowiedź: Bywa to z wilgości zbytnich, z których onym upławy bywają, z których powstawa plugawy a smrodliwy dym, który szukając wyścia przez głowę także ją porusza.

Czemu mózg jest biały? Odpowiedź: Jedna tego przyczyna, iż on jest zimny, bowiem zimno jest matka białości, jako gorąco czyni czarność i ogorzenie. Druga przyczyna, aby on mógł w się przyjąć podobę każdej barwej, jako wełna biała wszelką barwę na się przyjmuje, czego czarna nie dopuszcza.

Czemu mózg jest wilgotny? Odpowiedź: Aby tym łacniej w się przyjął wszelkie wyciśnienie, jako wosk miękki albo ciało rychlej w się wszelki obraz przyjmie, czego kamień nie dopuści.

Czemu mózg jest zimny? Odpowiedź: Napirwej, aby zimnością swą wyczyszczał a oświecał rozum, drugie, aby zimnością chłodził gorącość serdeczną.

Czemu wszytkie smysły są w głowie? Odpowiedź: Bowiem tam jest stolec mózgowy, od którego wszytkie smysły rządzą się, przeto aby tym pilniej były sprawowane, postawiony są blizu niego.

Czemu człowiek oniemieje, gdy go pierwej wilk uźrzy? Odpowiedź: Bowiem wilk jest źwierzę, które ma mózg barzo zimny. Też źrze tak wiele naraz, iż ma za trzy dni dosyć, tak że z niego pochodzi para zimna a jadowita, która z wiatrem przychodzi aż do ust człowieczych i ciągnie ją w się człowiek dychanim, tak ze ona zarażając ściąga w człowiecze trestki głosowe, iż nie może wolno mówić.

Czemu wilk też nie oniemieje, gdy go człowiek pierwej uźrzy? Odpowiedź: Bowiem człowiek nie ma w sobie takich duchów jadowitych, które by mogły wilka zarazić.

Czemu szyja ma w sobie pustość, jaka jest w gardle na przodku, od języka począwszy? Odpowiedź: Bowiem tam jest potrzebna sprawa dwu części: jednej ku wpuszczaniu pokarmu w żołądek i w jelita (tę po grecku zową Isophagus, jakoby połykający), drugiej ku braniu i wypuszczaniu wiatru od płuc i ku sercu; ta jest sucha i okrągła, jakoby z obrączek złożona, a to dla wypuszczania lepszego dźwięku ku mowie.

Czemu serce ustawno się chwieje w ciele? Odpowiedź: Bowiem się w nim rodzi z jego gorącości duch, który jest subtylniejszy niż wiatr; także on mnożąc się ustawno, szuka miejsca szyrszego w pośrzodku serca, roztwarzając je i podnosząc. Jakoż się tego podoba ukazuje w żołędziu włożonym w ogień, gdzież ciepło ogniowe wilgość żołędzia zagrzewając rozpuszcza ją a czyni subtylniejszą, która więc potym, szukając mieśca szyrszego, rozchodzi sie po żołędziu tak im poruszając, iż on wyskakuje z ognia i puka sie.

Czemu udy są tak miąższe? Odpowiedź: Dwoja jest przyczyna: jedna, gdyż natura chciała człowieka mieć nad wszytko żywe stworzenie, przeto mu też więtszą cudność dała w składności członków. Aby tedy była proporcyja, to jest słuszne rymowanie członków, gdyż zadek a biodra są tłuste, przeto też udy niejako są im przyrównane, bowiem byłaby rzecz gruba, gdyby cienki członek nosił na sobie tłusty a miąższy.

Czemu goleni są cienkie a długie? Odpowiedź: Dla prędkiego biegania albo uciekania, gdyby potrzeba, jako też to widamy miedzy źwierzęty, które im cieńczejsze nogi mają, tym prędsze są, jako jest sarna, zając, chart etc.

Czemu źle czyść albo uczyć się wnet po obiedzie? Odpowiedź: Bowiem czasu nauki ciepło, które by miało pracować około pokarmu, aby ji strawiło, opuszczając ji zabywa się albo zabawia około myślenia pilnego, a tak ona karmia zostawszy w świeżości a będąc opuszczona zagnije się a obraca w wilgoty złe i niestrawne, z których rozmaite choroby przychodzą. Dlatego ludzie wiele nad księgami siedzący rzadko tłuści bywają, a pospolicie bladzi albo jednak chorzy, a to dla złego trawienia pokarmu, które sobie psuja długim siedzeniem; stąd znać, iż kto ma tłusty brzuch, ten się niewiele uczy (chyba iżby to miał z przyrodzenia).

Ze specjalna dedykacją dla Miry ziewającej na SB.

Czemu człowiek ziewa? Odpowiedź: Powiadają, iż to bywa z niejakiej tęskności, jako z usiedzenia długiego, albo gdy siedzi miedzy nie lubymi, iżby się rad gdzie indzie widział. Drudzy mienią, iż ziewanie przychadza z dymów grubych od żołądka pochodzących, które gdy się ku czeluściom ustnym zbierają, tedy chcąc wyniść odtwierają je, a tak bywa jego ziewanie.

Czemu człowiek wznak sypiając miewa sny a widzenie straszliwe? Odpowiedź: Iż wtenczas odtwarza się komórka w mózgu, którą fantazyją zową, to jest zmyślanie dziwnych rzeczy. Też wtenczas kurzawy z wnętrza wstępują w głowę, które fantazyją zamieszają, a tak też wtenczas dziwne się plecie widzenie.

Czemu od wielkiego chichotania boli wnętrze, zwłaszcza wirzchnie? Odpowiedź: Bowiem śledziona jest przy żołądku, a żołądek pod wątrobą wisi, wątroba pod sercem, serce też z płucami się dzierży, tak iż ty wszytki członki trzymają się jeden drugiego; przeto gdy się jego śledziona imie barzo ruszać, co bywa w chichotaniu, tedy wszytkimi członkami onymi zatrzęsie tak, iż też bywa z boleścią. A mógłby taki śmiech być aż do umoru, jako pospolicie mówią: zdychał - prawie - od śmiechu.


Literatura:
1. Andrzej Glaber z Kobylina, Gadki o składności członków człowieczych z Arystotelesa i też inszych mędrców wybrane (1535), wyd. J. Rostafiński, Kraków 1893.
2. Reszta z pamięci. Jeśli ktoś uprze się to mu wynajdę źródła z których pisałem.

Na razie tyle chyba wystarczy.

Pozdrawiam Adr

 

Arango

Oto jeszcze przygarść anegdot, ciekawostek, czy jak tam je jeszcze nazwiemy.

Jak podaje księga wydana w Anglii w 1622 "The compleat gentelman" jest nim człowiek, który może sobie pozwolić na wystawne życie. Wyłącza jednak z ich grona adwokatów i lekarzy.

Całowanie w rekę na znak szacunku to stary polski obyczaj. Ale kogo i kiedy całowano ? Ano synowie i córki ojców, nawet żona w szczególnie uroczyste dni. Drobna szlachta swych protektorów, ale i młodzież z zamożnych rodów tak witała dostojników ziemskich. Jak możemy przeczytać u Ochockiego : " stolnikowi, cześnikowi itp (np ziemi sądeckiej czy województwa ruskiego) ręce tylko całować, kasztelanowi i wojewodzie - plackiem do stóp.
Osobliwym polskim obyczajem było na znak szacunku całowanie... własnej ręki. Venozzi (sekretarz kardynała Gaetaniego) wspomina że gdy wychodził z audiencji u kanclerza Zamoyskiego dworzanie ustawieni szpalerem tak właśnie go docenili.
Również dziewczęta zobowiązane były do całowania rąk sędziwych matron.

Szlachta była uczuciowa stąd też nieznany u innych nacji obyczaj "obłapiania".
"Pospolicie Polacy naszy zwykli się przy witaniu obłapiać(...), aby tą powierzchowną ceremonią pokazali sobie wzajemny afekt przyjacielski" - pisze Starowolski w "Reformie obyczajów polskich"

No to jeszcze o powitaniach.
Jak to było z nakryciem głowy ?
Tak to przedstawia Wacław Potocki w "Moraliach":
...Weszło to zwyczajem
Że przed sobą zdejmują czapki wzajem,
Oświadczając powolność, a dopieroż młodzi,
Kto ich wiekiem, kto wyższym honorem przechodzi,
Potym głowy przykryją, zwłaszcza jeśli zima;
I sługa i poddany przed panem ją trzyma.

Rękawiczki weszły w modę w wieku XVI mężczyzni ubierali je tylko jednak podczas wojennej potrzeby. Zazwyczaj trzymano je w ręce lub zatykano za pas. Natomiast panie i panny w XVII wieku (szczególnie te z możnych rodów) bardzo w nich zagustowały. Stąd też w pismach wyliczających wyprawy dla panien młodych możemy przeczytać o "rękawicach na atłasie szkarłatnym, złotem i srebrem haftowanych, pupkami sobolimi podszyte." Niestety co to są owe "pupki sobole" już nie wyjaśniono.

Maksym Krzywonos - pułkownik kozacki znany z kart Trylogii według niektórych badaczy był z pochodzenia... Szkotem. Sprawy pewnie już nie wyjaśnimy, ale teza arcyciekawa.

Wysłanników polskich bardzo oburzało noszenie przez Henryka Walezego kolczyka w uchu. Uważali, ze to objaw jego zniewieścienia. Nie wiedzieli jednak, że przyszły król nosi go modą Hugenotów i kaprów.

Obyczaj picia kawy sięga wieku XVII.
U Kitowicza czytamy że podawano ją z mlekiem, do jej wyklarowania używano jeleniego rogu, dodawano też migdałów dla aromatu.

No to jak o używkach już mówimy to słowo o tytoniu.
Przybył do Polski z Turcji, wiemy że hodowała go siostra Zygmunta III Anna. Z języka tureckiego pochodzi też nazwa (w oryginale "tuttun"). W Europie zaczęto palić fajki najpierw we Francji, w Niemczech rozpowszechniła się w okresie wojny trzydziestoletniej, W Rzeczypospolitej moda na "dymka" pojawiła się po roku 1620. Wielkim amatorem pykania fajeczki był sam Król Jan III Sobieski.

Jak tytoń to i tabaka.
Pojawiła sie powszechnie w Polsce w tym czasie co i tytoń. Tak opisywał obyczaj zażywania tabaki Jan Jakub Haur w roku 1661: "Gęsto tych czasów i dość ustawicznie różnego stanu ludzie zażywać chwycili się tabaki, czyli proszku francuskiego do nosa, nawet też i damy tego wieku zażywają, który ten czyni i sprawuje skutek, że zbytnie wyciąga z głowy wilgotności."

Polska szlachta lubiła otrzymywać ale i obdarowywać prezentami. Czyniono to przy różnych okazjach a to z okazji wyjazdu, przyjazdu, świąt, ślubów, uroczystości rodzinnych, ba nawet posłaniec przywożący dobrą nowinę nie opuszczał dworu z pustymi rękami. Do najwdzięczniejszych prezentów (jak w 1668 roku pisze dworzanin nuncjusza Marescottiego) należały : "florenckie esencje, górskie kryształy, kosztowne różańce, relikwie, pachnące mydła i...jedwabne pończochy."

Może to dziwne, ale wszystkie opisane w pamiętnikach siedemnastowiecznych walki na szable kończyły się cięciem w rękę, bądz głowę. Dokładnie na 19 opisanych 14 zranieniem ręki, a 5 ranami głowy.

Iwan Bohun to postać historyczna. Pierwsze wzmianki mówią o nim w roku 1651 gdy zostaje mianowanym pułkownikiem pułku bracławskiego. Żołnierz znakomity, dowódca obrony taboru pod Beresteczkiem, wcześniej dał się mocno we znaki wojewodzie Lanckorońskiemu. W 1654 roku z 400 ludzmi tak skutecznie bronił sie przed Stefanem Czarnieckim w Monasterzyskach, że ten stracił połowę swego pięciotysięcznego wojska, po czym wymknął się staroście ruskiemu i uszedł w step !!!.
Prawdziwy syn Dzikich Pól nie chciał poddaństwa Ukrainy ni Polsce, ni Rosji. Nie podpisał ugody białocerkiewskiej, proponowano mu stanowisko Hetmana Ukrainy, tytuł szlachecki i starostwo (propozycje odrzucił). Odtąd jego losy dziwnie sie plotły. Osadzony w twierdzy w Malborku, zwolniony został zeń w roku 1663 (przesiedział w niej trzy lata). Zmieniał odtąd często strony lawirując między Polakami a Rosjanami. Podczas wyprawy przeciw stronnikowi Moskwy, Brzuchowieckiemu Polacy nie mogli zdobyć najmniejszego nawet gródka. Zaczęto przebąkiwać o zdradzie . Śledztwo udowodniło Bohunowi ,iż powiadamia przeciwników o planach armii koronnej i rozstrzelano na początku roku 1664 w Nowogródku Siewierskim.

Kwiatami obdarowywano panny już w wieku XVII. Haur pisał : "damom po kolędzie, po śmigusie każdy sie przysłużyć może kawaler specjałem, ale po mięsopuście osobliwie tulipanem." Swoją drogą ciekawe czy sprowadzano je z Holandii, tfu Niderlandów ?


Adr pytałeś o zródła. Oto one :

Marceli Kosman "Na tropach bohaterów Trylogii"
Jerzy Besala "Stefan Żółkiewski"
Tadeusz Rojek "Damy, rycerze i dżinsy"
Jan Wimmer "Wiedeń 1683"
Wojciech Zabłocki "Cięcia prawdziwą szablą"
Zofia Kossak "Złota wolność"
Henryk Wisner "Kircholm 1605"
i moja pamięć

Mam nadzieję Adr, że napiszesz to co przesłałeś mi na PW. Jest KAPITALNE

 

Adr

Jeden szlachcic pojechawszy w interesie do Warszawy i interesu nie mógł dopiąć, i ekspens znaczny poniósł, a co większa, że w czasie bawienia się jego w Warszawie konia mu ukradziono. Po wtóre, że, nieszczęściem, dostał jakiejś zaraźliwej choroby. Po trzecie, że zwadziwszy się będąc w kompanii z kimsiś, wyszedł na pojedynek i szablą cięty został. Z których okoliczności ktoś o nim imieniem jego dwa wiersze napisał:





Jakem zayrzał - na grzeczność WMPanny, tak mi się zaraz zachciało - chęcią służyć Jey, ale iuż potym, gdy mi WMPanna nie daiesz - łaski znaku po sobie, iednakowoż może bydź w ten czas, kiedy ja wlezę - na górę życzliwości, y obaczę podemną doł - kto kopać będzie, a w ten czas ukażę - wszystkie me skrytości y affekta Jey, a gdy uyrzysz - słuszny moy fawor, zechcesz potym y sama odkryć - miłościwą łaskę swoią, a Ja spuściwszy się należycie na Panią moią - wszystkie nadzieie, słyżyć poty będę, poki stać będzie - sił moich do usług WMPanny.

Nie atramentem, lecz krwawymi łzami na dychtownym płotnie ku wieczney pamięci pisać było trzeba, ciężkie dolegliwości y utrapienia serca mego z niewidzenia Ciebie, moy kochanku najmilszy, wiedz o tym, że mam y mieć będę, taką iako y przedtym miałam otwartą y gotową - serca mego uprzejmość. Możesz ieszcze pamietać, wszakem nieraz dawała - dowody życzliwości moiey ku Tobie, iak mie zaś doszła - ktora Twoia litera, tak zaraz dac respons, y iużem była rozłożyła - wszystkie punkta listu mego, na któren iak było odpisać, trudności różne przeszkodziły, iakoż y teraz wielu się u mnie napierało y gwałtem wziąść chcieli, alem mocno ściskała - ten Twoy list, coś go do mnie pisał. Tak iednak niech Ci dobrze stoi - na żywey pamieci, że iak Ja pod Tobą moie rozkładałam - zaszczyty, tak Ty serdeńko możesz bespiecznie polegać - y na moiey ufundować się szczerości, żem zawsze z gotową do Ciebie - wzaiemnością.


Pozdrawiam - Uśmiechnięty Adr

 

Arango

No to teraz tematy o jedzeniu i piciu.


Jak doprawić mięso – przepis z książki Stanisława Czernieckiego (XVIIw):
„Wezmi jarzabka, albo kuropatwę, ptaszki albo gołębie, kapłona albo cielęcinę, albo co chcesz. Wymocz, wpuść w garniec, zasol, odwarz, odbierz, nacedz znowu tym rosołem i pietruszki włóż, a gdy dowiera, wtedy daj gąszczu octu, słodkości, szafranu, pieprzu, cynamonu, rodzynków obojga, limonii, pieprzu.”


Tenże autor dziczyznę poleca doprawić pieprzem, octem, sokiem wiśniowym, imbirem, gozdzikami, cynamonem.


Używano przypraw bardzo chętnie i suto, tak, że Francuzi przybyli wraz z orszakiem Marii Ludwiki w 1646 roku powiadali że dania wyglądały pięknie, ale z powodu ostrości nie dało się ich jeść, natomiast Polacy chwalili obfitość przypraw.


Potrawy były tez bogato zdobione :
„ Na pasztetach, po większej części złoconych znajdowały się figury zwierząt z których (potrawy) się składały, wiernie wyobrażone własnymi piórami lub sierścią odziane”


Ale czy magnaci jedli zawsze tak bogato ?
Otóż nie.
Bardzo popularna była polewka piwna kraszona serem jedzona na śniadanie, Na koniec uczty podawano przecierany groch ze słoniną i była to potrawa obowiązkowa na KAŻDEJ uczcie inaczej biesiadnicy czuliby się pokrzywdzeni.
Beuplan podróżujący po Polsce w połowie stulecia siedemnastego mówi o magnatach odmawiających na ucztach frykasów by „mieć miejsce” na ową ulubioną potrawę.


Ale żeby nie było tak cudownie oto jak postrzegał nas Ulrich von Werdun goszczący w Rzeczypospolitej w latach 1670 -72 :
„Mięso gotowane żrą prawie surowe, a smażone zwykle spalone. Żrą chętnie tłusto. Częstowali nas świeżym serem smażonym na maśle i grochem gęsto zmieszanym ze słoniną w kostki pokrajaną. Soli i korzeni żaden naród nie używa tak obficie. Dlatego nie stawiają solniczki na stół.”


Jedzono też rzeczy dla nas dziwne i nieosiągalne dziś jak to wargi łosia, albo ogony bobrze z fasolą, czy też łapy niedzwiedzie.


Z dań których przepisy w niezmienionej formie przetrwały do dziś z wieku XVII można wymienić chociażby karpia na szaro i... ćwikłę jedzoną obecnie chyba w każdym domu.


Teraz coś dla łasuchów czyli o słodyczach.
Z początku były to konfitury i kandyzowane owoce, potem pojawiało się owych "cukrów" więcej. Samo słowo "cukry" oznaczało cukier spajany odmianą gumy arabskiej. Z tej to masy tworzono niezwykle skomplikowane ozdoby stołu - herby, piramidy, monogramy ( czyli "cyfry") całe skomplikowane sceny. Obłamywano je potem po kawałku i spożywano.


Owoce kandyzowane były przysmakiem i według relacji cudzoziemców równie pięknych okazów nie widziano nawet w Italii. Kandyzowano wszystko co dało sie usmażyć np melony.



Rzadziej spotykany był marcepan sporządzany z migdałów utartych z cukrem połączonych z woda różaną i z takiego ciasta formowano różne figury. Jednak ze względu na wysoki koszt migdałów trafiał marcepan raczej na bogatsze dwory.


Wszystkie te anegdoty jak i o kuchni polskiej od Piastów, oraz szereg zapomnianych dziś przepisów znalazłem w książce "Przy polskim stole" Krystyny Bockenheim.


UWAGA : Następnym razem o tak miłych sercu Sarmaty napitkach różnych.

 

Arango

Dziś krótko, bo uszkodzona reka nie pozwala mi na razie za długich tekstów pisać.

W czasach Gustawa Adolfa podczas marszu jedynie co dziesiąty piechur niósł zapalony lont umożliwiając mu oddanie w miarę szybkiego strzału. Niespodziewane ataki polskiej kawalerii rozbijały w puch maszerujące regimenty zanim te zdążyły zapalić lonty i sformować szyk.
Dlatego na następna wyprawę do Polski król szwedzki zwerbował 2000 łuczników, by ci chronili w czasie przemarszów jego piechotę



Piechur szwedzki, tu nietypowo z berdyszem, a nie forkietem

 

Arango

Kultura polska i turecka przenikały się wzajemnie przez cały XVI i XVII wiek. Przykładów na to jest mnóstwo od ubiorów aż po uzbrojenie.
Wielkim jej milośnikiem był król Jan III Sobieski, który często w listach zapytywał swego posła w Stambule jaka obecnie panuje tam moda.

O tym ze Turcy i Polacy szanowali się jako żołnierze na polach wspólnych, a licznych bitew niech świadczy fakt że gdy jedną z kompanii Gwardii Sułtańskiej była kompania "polachska", czyli umundurowana i uzbrojona na wzór polskiej piechoty wybranieckiej, o tyle Jan III Sobieski otaczał się kompanią "janczarską" wzorowana na korpusie tej elitarnej tureckiej formacji.

 

Arango

Czy Zagłoba jadał widelcem ?

Ano mógł albowiem wtedy oprócz łyżek (będących czasami małymi arcydziełami) i noży pojawiły się również tak zwane "rożenki" czyli widelce z bardzo długimi dwoma zębami.
Zazwyczaj jadano jednak np drób po prostu rękoma, które płukano wodą, często różaną.

Widelce przechowywane były, podobnie jak noże, w prostych, skórzanych futerałach.
Ciekawostką jest grupa pochodzących z terenów płd.-wsch. Rzeczypospolitej (Ukraina) żelaznych kolców. Prosta, kowalska robota pozbawiona zdobień sugeruje, że była własnością użytkowników mało zamożnych Zaklasyfikowana została przez znawców przedmiotu jako swoiste, jednozębne widelce.

Noszono je w futerałach przytroczonych do pasa.





Żródło :
"Na tropach bohaterów Trylogii" Marceli Kosman
Towarzystwo Jazdy Dawnej

 

Arango

Spory miedzy Koroniarzami i Litwinami były praktycznie ciągle od zawiazania Unii Lubelskiej.
W 1636 roku w Wilnie podczas uczty nadużył mocno trunków książę Krzysztof Radziwiłł i w trakcie narady senatorów ubolewał nad uciskiem Litwy. Władysław IV widząc, że hetman (bo takie stanowisko piastował Krzysztof) przerwał posiedzenie i kazał się zanieść do katedry.
Litwin szedł obok lektyki i tak krzyczał :
- Tak to nas litwę w samej Litwie oprymują Polacy ! niech się rwie i nieraz sejm, a niech się zachowuje powaga senatorska, niech przy wolności bedziemy !
Jego syn, równie pijany dzielnie mu sekundował :
- Przyjdzie ten czas, kiedy Polacy do drzwi nie trafią, przez okna ich wyrzucać bedziemy !

Owym synem księcia Krzysztofa był nie kto inny a znany z "Potopu" Janusz Radziwiłł.



Krzysztof Radziwiłł młodszy, hetman polny litewski